Blog của 5xu

Có thể chữ Nôm được gọi là “Nôm” thay vì “Nam” mới vài thế kỷ nay. Trước đó có thể nó được gọi là chữ Nam, để phân biệt với chữ Hán ở phương Bắc. Cho đến khi chữ quốc ngũ hình thành ở Hội An – Nước Mặn thì nó mới được gọi là “chữ Nôm” theo âm quảng (Nam đọc là Nôm, như Hán Nam đọc là Hán Nôm. Tương tự như vậy, trước khi người Âu (Việt) đến đất của người Lạc thì người Lạc chỉ là người “Lạc”, sau khi người Âu kéo đến người Lạc mới thành Lạc Việt.

1/13

Trong Avya – một phương pháp lập luận của triết học Ấn độ cổ đại (tương đương với tam đoạn luận /syllogism của Hy Lạp cổ), nay quen thuộc hơn với tên gọi luận thức – có năm thành phần, thường được dịch là ngũ chi tác pháp . Trong đó có udàharanïa là dụ pháp (phương pháp so sánh bằng ví dụ); có upanaya là hiệp pháp và nigamana là kết pháp. Dụ pháp nói “Ở đâu có khói, ở đó có lửa, ví dụ lửa cháy trong bếp củi.” Hiệp pháp nói: Sườn núi kia có khói bốc lên. Kết pháp: Vậy thì ở sườn núi kia có lửa.

Avya được sử dụng trong một triết phái Ấn độ cổ tên là Nyāya – nay được dịch là chứng phái luận. Câu nói quen thuộc “không có lửa làm sao có khói” trong tiếng Việt rất khó phân biệt là thành ngữ hay tục ngữ có thể là vì nó có nguồn gốc từ Nyāya, và có thể suy luận xa thêm rằng nền văn minh cổ của người Việt đã từng chịu ảnh hưởng sâu đậm của văn minh Ấn độ, trước khi nền văn minh Trung Hoa sơ kỳ phủ bóng lên nó.    

“Không có lửa làm sao có khói” còn phản ánh tính cách học hành không đến nơi đến chốn của người Việt, bởi dụ pháp nó có đồng dụ (như ví dụ trên) và dị dụ (mặt hồ đầy khói, nhưng không có lửa), nhưng kiến thức dân gian chỉ ghi nhận một vế. Hoặc đơn giản hơn, triết học cổ Ấn Độ và các phương pháp lập luận của nó vừa kịp ăn sâu bén rễ vào xã hội Lạc/Âu Lạc/Việt cổ thì Hán hóa sơ kỳ (tức là văn hóa Hán chưa hoàn thiện) đã tràn vào. Bởi cho đến nay trong kho tàng tri thức dân gian của người Việt hoàn toàn thiếu vắng dấu vết của pramāṇas (nay được gọi là lượng pháp) là một phương pháp lý luận (reasoning) tương đương với logic reasoning của người Hy Lạp cổ.

Tạ Chí Đại Trường từng có một nhận xét, đúng hơn phải gọi là phát kiến, khi ông cho rằng câu “có tội thì lội xuống sông” có nguồn gốc từ Ấn Độ với lễ hội đẫm màu sắc tôn giáo: tắm sông Ganges (sông Hằng) để rửa tội.

Gần đây Elon Musk và hơn 1000 chuyên gia AI đồng loạt lên tiếng qua một bức thư ngỏ đề nghị tạm dừng phát triển AI mạnh hơn GPT-4. Họ đưa ra cảnh báo về sự nguy hiểm tiềm tàng của AGI (con AI siêu việt có khả năng tự nhận thức). Bill Gates thì phản đối việc này. Nhiều chuyên gia khác thì cho rằng xác suất nguy hiểm của AI cũng chỉ như năng lượng nguyên tử và các kỹ sư AI cũng như các kỹ sư nguyên tử sẽ biết cách kiểm soát.

*

Ở link này là loạt hình ảnh về con rắn cắn thân mình. Con rắn này được cho là để thờ Thái sư Lê Văn Thịnh là người bị vua đầy lên thượng du do dính vào vụ án hồ Dâm Đàm. Con rắn đá này được cho làm từ thời Lê và có nhiều giải thích về hình ảnh này dựa theo các suy đoán về cuộc đời bi kịch của vị thái sư.